آیا عراق می تواند از نیروهای امریکایی خالی شود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ تحلیلگر رند با اشاره به برخی نمونه های تاریخی از اقدام خودسرانه نظامی امریکا در کشورهای دیگر و پیامدهای آن برای ادامه حضور نظامی در آن ها، مورد عراق 2020 را شبیه تایلند 1976 می بیند که واشنگتن در نهایت مجبور شد نیروهایش را بیرون بکشد. در ادامه ترجمه این تحلیل را می خوانید:

ترامپ در سخنرانی خود گفت اگر عراق نیروهای نظامی امریکا را در پی کشته شدن فرمانده نیروهای نخبه سپاه قدس، قاسم سلیمانی اخراج کند، واکنش های جدی نشان خواهد داد. او گفت ایالات متحده از عراق بابت پس دادن پول های پرداخت شده برای پایگاه بزرگ هوایی طلب خواهد کرد و تهدید کرد که واشنگتن «علیه آن ها تحریم هایی وضع می کند که تا به حال ندیده باشند. تحریم هایی که شاید تحریم های ایران در مقابلش کوچک باشند».

نخست وزیر سابق، عادل عبدالمهدی، حمله منجر به قتل سلیمانی را «نقض شدید حاکمیت» و «زیر پا گذاشتن آشکار اهداف حضور نظامی امریکا» خواند. پارلمان عراق در جلسه ای با 170 نماینده، بدون حتی یک مخالف (البته بدون حضور 150 نماینده کرد و سنی)، به اخراج حدود 5000 نظامی امریکایی در عراق رای داد. هرچند این یک قطعنامه غیر الزام آور بود، اما موضوع ابراز خشونت امریکا را سیاسی تر کرد و احتمالا به مرور افق خروج نیروهای نظامی امریکایی از عراق را به تصویر می کشد. ما اکنون آماده یک مناظره داغ میان عراق و ایالات متحده بر سر حضور نظامی دومی در اولی می شویم.

نیروهای امریکایی در عراق چه جایگاه و حقوقی دارند؟

نیروهای امریکایی سال 2014 ، تنها 3 سال پس از خروجشان از عراق، به دعوت رسمی حکومت این کشور بازگشتند. خروج نیروهای امریکایی در 2011 به خاطر این بود که توافقی پیرامون واژه های تعیین کننده جایگاه آن ها به توافق نرسیدند. عراقی ها به شدت برای شکست داعش به کمک امریکا نیاز داشتند. با این حال حضور این نیروها در عراق جنجال بر انگیز بود زیرا هنوز ذهنیت حمله این کشور علیه عراق در 2003 باقی بود. بسیاری از عراقی ها نیروهای امریکایی را اشغالگر می دیدند و احساس می کردند حضور آن ها در تناقض با حاکمیت کشورشان است. عادل عبدالمهدی تحت فشار این احساسات، دائما پا فشاری می کند که هیچ پایگاه امریکایی در عراق وجود ندارد بلکه مستشاران نظامی امریکایی مهمان پایگاه های عراقی هستند و وقتی داعش شکست بخورد، هیچ سرباز امریکایی باقی نخواهد ماند.

اوایل 2019، ائتلافی از نیروهای عراقی حامی ایران، تلاش کردند نیروهای امریکایی را پس از چند تخلف از عراق اخراج کنند. در دسامبر 2018، ترامپ در سفری اعلام نشده به عین الاسد رفت و این موضوع از سوی برخی نیروهای عراقی به نشانی دیگر از عدم احترام امریکا به حاکمیت ملی عراق تفسیر شد. سپس در فوریه، ترامپ اعلام کرد نیروهای امریکایی در عراق برای "پایش ایران" باقی خواهند ماند. در اکتبر 2019، مسئولین عراقی با اعلام یکجانبه خروج نیروهای امریکایی از سوریه و بقای آن ها در عراق ابراز مخالفت کردند.

اکنون هیچ توافق یا قرارداد جایگاه نیروها که تعیین کننده حضور نظامیان امریکایی در عراق باشد، وجود ندارد. حضور نظامی امریکا غیر رسمی و با رضایت دولت عراق است که معنی آن، توانایی دولت عراق به لغو دعوت خود در هر لحظه خواهد بود. اما هنوز مشخص نیست که آیا پارلمان عراق اختیار بیرون راندن نیروهای امریکایی را دارد یا خیر. رای به اخراج نیروهای نظامی امریکایی غیر الزام آور بوده و حکومت پیشبرد امور نمی تواند قوانین را تصویب کند اما این رای مشخص کرد که اکثریت پارلمان خواهان بیرون رفتن امریکایی ها هستند و همین است که باعث می شود احتمال وقوع این موضوع، قوت گیرد.

امریکا قرارداد پایگاه در بسیاری دیگر از کشورها دارد

بیشتر پایگاه های امریکایی دور دست پس از جنگ جهانی دوم، بر اساس توافقات داوطلبانه با سایر ملل بدست آمده است. گرچه این توافقات به لحاظ شکلی، ابعاد حضور و جایگاهی تفاوت های بزرگی با هم دارند، اما در تمامی آن ها ملت میزبان قانونی و مشروع، در عوض حفظ امنیت یا پرداخت پول، به حضور نیروهای نظامی امریکایی در خاک خود رضایت داده اند. در دهه های 1940 و 1950، هنگامی که غالبا امریکا دولتی مطلوب بود، حقوق و آزادی عمل چشمگیری به نیروهایش می دادند. در گذر زمان اما ملت های میزبان در رابطه با محتوای این توافقات دوباره مذاکره کردند که اغلب حضور و شمار نیروهای نظامی امریکایی را کم کرد و گونه نیروهای مجاز به حضور و حوزه اختیارات امریکا در تاسیسات و پرسنل را مشخص ساخت.

از 1650 تا 2014، 16 کشور میزبان بندهایی را اضافه کردند که امریکا را ملزم به مشورت با آن ها و کسب تائید صریح پیش از استفاده از پایگاه ها برای عملیات های خارج از برنامه می کرد. به عنوان مثال، توافق 2009 با عراق تاکید می کرد که تمام عملیات های نظامی امریکا باید به تائید دولت عراق برسد.

گرچه تمام توافق های پایگاهی صریحا نیازمند تائید دولت های میزبان برای عملیات های فوق العاده نیست، در واقع اما این موضوع همیشه یک ضروری بوده است. الکساندر کولی و هندریک اسپروت در این رابطه گفته اند که توافق های پایگاهی "قراردادهایی ناقص" هستند که اغلب کمتر معین و مشخص شده اند و همیشه در معرض باز مذاکره و لغو هستند.

به علاوه به لحاظ تاریخی وقتی امریکا هنگامی که امریکا تمایلات ملت میزبان را نادیده گرفته یا یکجانبه عمل کرده، معمولا با ضربه ای متقابل مواجه شده است. دکترین آیزنهاور، سال 1958، نیروهایی را با این فرض که ترکیه با آغوش باز از تبدیل شدن خاکش به سکوب پرتابی ضد لبنان استقبال خواهد کرد، به اینجرلیک فرستاد. اما بعدا اثبات شد که این رویکرد غیر سازنده است. هرچند آنکارا محدودیتی برای دسترسی امریکا طی عملیات اعمال نکرد اما پس از آن، از حقوق پایگاه های امریکایی کاست.

در 1975، دولت فورد، ممنوعیت استفاده از پایگاه های هوایی تایلند برای نجات یک کاروان ربوده شده امریکای را نادیده گرفت. هرچند امریکا در نهایت توانست کشتی و خدمه را باز پس گیرد اما بی توجهی به حاکمیت تایلند باعث بروز اعتراضات ضد پایگاه های امریکایی شد و در پی همین موضوع، مسئولین سیاسی امریکا دوست تایلند نتوانستند آنطور که می خواستند، حضور نظامی امریکا را تمدید کنند. آخرین نیروهای امریکایی سال 1976 خاک تایلند را ترک کردند.

شباهت های بزرگی میان سیاست های تایلند در آن موقع و عراق امروز وجود دارد. هر دو کشور دموکراسی های نابالغ بودند که جامعه ای چند قطبی داشتند که در پی انتخاب کابینه ای جدید هستند. در چنین بستری، سیاستمداران اغلب بر احساسات ضد پایگاه های امریکایی برای کسب حمایت عمومی تکیه می کنند. اما این دینامیک، ممکن است از کنترل خارج گردد و آن ها را برای با تهدید، تحت فشار گذارد که نیروهای خارجی را از صحنه بیرون کنند حتی اگر واقعا نخواهند چنین کنند.

چه عراق در نهایت نیروهای امریکایی را خالی کند چه نکند، حمله به قاسم سلیمانی همین حالا هم پیامدهایی داشته. عملیات های امریکا علیه داعش متوقف شده و این می تواند باعث شود که شبکه های خفته این سازمان، دوباره خود را باز سازند.

نظریه: پر واضح است که نویسنده با دیدی نسبتا واقع بینانه، حرکت ترامپ در ترور دو فرمانده مقاومت را اشتباه می داند که اقل ضرر آن، قدرت گیری مجدد داعش است و ضرر نهایی آن برای امریکا می تواند اخراج کامل نیروهایش از عراق باشد. امری که با توجه به سوابق تاریخی در سایر کشورها بعید نیست.